Recept van de diëtist en de kok: met je handen mogen eten, vers koken en vooral genieten
Hij hield zo van speklappen met sperziebonen. En zij was gek op spaghetti bolognese. Maar opeens blijft dit lievelingsgerecht onaangeroerd. Goed en genoeg eten kan een enorme uitdaging zijn voor uw naaste met dementie. Hoe gaat u hiermee om? Diëtist Esmee Marsé en culinair coach Lisette Bossert delen hun keukengeheimen.
Waarom hebben mensen met dementie vaak moeite met eten?
Marsé: “Het komt voor dat iemand vergeet te eten of om die reden juist gaat overeten. Al komt ondervoeding het vaakst voor. Gevaarlijk, want dit kan het immuunsysteem beïnvloeden waardoor mensen met dementie vatbaarder worden voor griep. Ook breken de spieren af waardoor de kans op vallen groter wordt. Doordat de eiwitsamenstelling in de mond verandert wanneer je ouder wordt, verandert ook de smaak. Daarnaast komt het voor dat mensen met dementie bepaalde smaken niet meer herkennen.”
Bossert: “Wat natuurlijk ook kan: het eten is gewoon niet lekker. Dit zie je vaak in verpleeghuizen. Sfeer draagt ook bij aan slecht eten. Als je je niet op je gemak voelt, kan dat problemen opleveren.”
Marsé: “En wat dacht je ervan als iemand een lepel te ruw of te snel in je mond stopt? Een beeld dat we vaak zien. Het is goed bedoelde hulp, maar roept bij veel mensen juist nog meer weerstand op om te eten.”
Bossert: “Inderdaad. Eten is een heel intiem moment. Stel je eens voor dat je zelf gevoed wordt met een lepel. Ook voor mensen met dementie kan dat voelen als een inbreuk op hun autonomie.”
Wat is de beste aanpak als iemand met dementie niet meer goed met bestek kan eten?
Bossert: “Ik ben voor eten met je handen.”
Marsé: “Ik ook!”
Bossert: “In veel culturen is het zelfs normaal. Bij rauwe haring, frietjes en kippenpoten doen wij het ook. Dus waarom niet altijd? Het ergste wat er kan gebeuren, is dat je vies wordt. Het beste wat er kan gebeuren, is dat je iemand met dementie op deze manier zelfstandigheid teruggeeft.”
Marsé: “Soep of yoghurt uit een kom slurpen is trouwens veel beter dan een lepel gebruiken. Omdat er zuurstof bijkomt, proef je beter. Ook is de textuur van het eten voor mensen met dementie heel herkenbaar. Het is dus goed om ze te laten voelen.”
Wat als iemand helemaal geen trek meer heeft?
Marsé: “Mensen met dementie zijn visueel beperkt. Wanneer er een kleurloze brei op het bord ligt, hebben zij moeite dit om te zetten in iets wat ze kennen. Prak dus niet alles door elkaar, maar zorg dat het eten goed te onderscheiden is. Een rustig tafelkleed in één kleur met bestek in een contrasterende kleur wil ook helpen. Zo zien mensen met dementie beter wat zij voor zich hebben.”
Bossert: “Geur is ook belangrijk. Probeer daarom vers te koken. De geur van gebakken vlees, soep of appeltaart warmt de smaakpapillen alvast op, zodat je zin krijgt om te gaan eten.”
Marsé: “Ga vooral terug naar oersmaken: gerechten met een vettige structuur die een beetje zoet of juist zout zijn, zoals griesmeelpap of stamppot met een lekkere jus.
Bossert: “Oudere mensen met dementie ervaren een gerecht al snel als flauw. Wat je proeft, wordt vooral bepaald door wat je ruikt. En naarmate je ouder wordt, gaat je geur achteruit. Wil je meer geuren aan een gerecht toevoegen dan kun je extra specerijen, verse tuinkruiden of gebakken spekjes toevoegen. Gelukkig hebben we ook een smaak- en geurgeheugen. De smaak van appeltaart uit je jeugd kan je zo vele jaren later nog oproepen.
Marsé: “Vergeet het mondgevoel niet. Zo moet chips kraken en voelt rijstebrij vettig aan in je mond.”
Nog meer tips?
Bossert: “Eten is het belangrijkste moment van de dag. Zeker voor mensen met dementie, voor wie de wereld toch vaak wat kleiner wordt. Creëer fijne eetmomenten en zet eten in als middel om drie keer per dag actief te zijn. Laat je naaste de tafel dekken, gehaktballen draaien of een pak yoghurt schudden. Houd het ook gezellig aan tafel. Zet muziek aan of geniet samen van de stilte.”
Marsé: “Laat je naaste zelf opscheppen uit schalen op tafel. Zo houd je de porties ook klein. En zet het bord goed in het zicht; mensen met dementie hebben namelijk vaak een beperkt gezichtsveld. Wil je partner of familielid een keer niet eten? Dwing dit dan niet af. We hebben allemaal weleens een dag dat we niet zoveel trek hebben.”
En tot slot: wat schaft de pot?
Bossert: “Ik heb drie recepten uitgekozen. Hierin heb ik gelet op de smaak, kleur en textuur. Ook zit er een vleugje nostalgie in. Recepten van vroeger doen het goed bij ouderen met dementie. En heel belangrijk: de voedingswaarden zijn goed. Zo zitten er in skyr met tutti frutti lekker veel eiwitten, vezels en ijzer.”
- Romige yoghurt met tuttifrutti op beschuit
- Omelettaartje van makreel, spinazie en kaas met volkoren toast
- Blote-billen-in-het-gras-stamppot met verse worst en piccalilly
Marsé: “Let inderdaad op genoeg eiwitten. En peulvruchten zijn bijvoorbeeld goed voor de stoelgang. Ga overigens geen calorieën tellen, maar ga voor de kwaliteit van leven. Dan komt de rest vanzelf.”
Tips voor aan tafel
- Maak het gezellig maar zorg voor zo min mogelijk afleiding van het eten. Zet bijvoorbeeld een rustig muziekje op, maar geen praatprogramma of nieuws.
- Kook vers als dat kan. De geur kan eetlustopwekkend zijn.
- Maak een gerecht zoals gehaktballen of stoofvlees, precies op de manier van je naaste, met de bijbehorende geur die fijne herinneringen oproept.
- Voeg wat extra specerijen of kruiden toe voor de smaak- en geurbeleving.
- Zorg ervoor dat de kleuren en textuur van het eten herkenbaar zijn.
- Zet kleine porties op tafel of laat uw naaste zelf opscheppen.
- Eet eens samen met uw handen, dit kan voor uw dierbare erg bevrijdend zijn.
- Wilt u weten wat uw naaste graag wil eten? Zoek twee of drie plaatjes uit van gerechten en laat uw naaste aanwijzen wat hij of zij lekker vindt.
- Als het nog gaat, kook dan samen en laat uw naaste helpen. Bijvoorbeeld bij het dekken van de tafel of het roeren in de soep.